Jazz muziek
Valentin Parnach
De jazz werd in de Sovjet-Unie geïntroduceerd door de dichter, choreograaf en muzikant Valentin Jakovlevitsj Parnach (1891-1951). In 1922 kwam hij naar de Sovjet-Unie na een verblijf van 6 jaar in Parijs, en hij bracht jazzpartituren, saxofoons, tam-tams, en trompetdempers mee. Hij stichtte het Первый в РСФСР эксцентрический оркестр джаз-банд Валентина Парнаха [Pervi v RSFSR eksentritsjeski orkestr dzjaz-band Valentina Parnacha] of Het eerste excentrisch orkest van de USSR, de Jazzband Valentin Parnach. Het eerste optreden van het orkest vond plaats op 1 oktober 1922 in de Russische Academie voor Theaterkunsten in Moskou. De band werd populair met New Orleans jazz of dixieland.
Valentin Jakovlevitsj Parnach
Oetjosov en Skomorovski
In de jaren ’30 was het ensemble van zanger en acteur Leonid Osipovitsj Oetjosov (1895-1982) en trompettist Jakov Borisovitsj Skomorovski (1889-1955) uit Leningrad een van de bekendste iconen van de jazz in de Sovjet-Unie. Oetjosov gaf een impuls aan de populariteit van de jazz toen hij de hoofdrol speelde in de film Весёлые ребята [Vesjolje rebjata] of Vrolijke vrienden van regisseur Grigori Aleksandrov (1903-1983) uit 1934. Hij zong zelf de nummers van de jazz soundtrack die componist Isaak Osipovitsj Doenajevski (1900-1955) voor deze film had gemaakt.
Leonid Osipovitsj Oetjosov
Twee jaar later zou het duo Aleksandrov-Doenajevski de film Цирк [Tsirk] of Het circus maken. Deze film, met het nummer Uitgestrekt is mijn moederland, is een goed voorbeeld van hoe in de jaren dertig zowel film als muziek werden gebruikt voor propagandadoeleinden in de Sovjet-Unie. U kunt meer lezen over Uitgestrekt is mijn moederland door te klikken op de pijl.
Het Staats Jazzorkest
Het Sovjet regime wantrouwde de jazz muziek. Niet alleen omdat ze uit de Verenigde Staten kwam, maar ook omdat improvisatie één van de essentiële elementen van de jazz is. Het stond symbool voor artistieke vrijheid en individuele expressie, en was moeilijk om te controleren. Dus besloot het regime om de jazz in te kapselen.
In 1936 nam het Комитет по делам искусств [Komitet po delam iskoesstv] of Comité voor Kunstzaken van de Sovjet-Unie het besluit tot de oprichting van het Государственный джаз-оркестр СССР of het Staats Jazzorkest van de USSR. Het orkest kreeg een typische Sovjet-afkorting mee: het werd Госджаз of Gosdzjaz genoemd. De artistieke directie werd toevertrouwd aan de componist Matvej Isaakovitsj Blanter (1903-1990), en dirigent Viktor Nikolajevitsj Knoesjevitskij (1906-1972) kreeg de functie van muzikaal directeur. Het doel was om het zogenaamde массовая песня [massovaja pesnja] of het massa-lied te kanaliseren in een door het regime gewenste richting. Er moest meer bepaald een symfonische dimensie toegevoegd worden aan de vulgaire jazzmuziek die toen in het Westen opgang maakte. In de sociale opdracht van het orkest stond dan ook specifiek vermeld dat het orkest symfonische jazz moest maken: de Симфоджаз [simfodzjaz].
Matvej Isaakovitsj Blanter
Al van bij zijn eerste optreden in 1938 maakte het orkest zijn sociale opdracht waar. Matvej Blanter had speciaal voor de gelegenheid het nummer Катюша [Katjoesja] geschreven op een tekst van de dichter Michail Vasiljevitsj Isakovski (1900-1973). Het werd die avond gezongen door Valentina Batisjtsjeva, en werd meteen een groot succes.
U kan meer lezen over Katjoesja door op de pijl te klikken.
Big band en bourgeois muziek
Ondanks hun naam konden de Jazzband Valentin Parnach en het Gosdzjaz, of andere bekende bands als deze van Adolf Ignatjevitsj Rosner (1910-1976), beter bekend als Eddie Rosner of Aleksandr Naumovitsj Tsfasman (1906-1971) bezwaarlijk pure jazzorkesten genoemd worden. Het repertoire was eerder dat van een big band die foxtrots, tango’s dixieland, swing en andere ritmes ten beste bracht. Jazz combo’s die pure jazz speelden met improvisaties, en dus symbool waren van artistieke vrijheid en individuele expressiemogelijkheden, kregen het moeilijk.
Eddie Rosner
Een uitzondering daarop was het Ganelin Trio, dat free jazz speelde en ook optrad in Europa en de Verenigde Staten. Het heeft bestaan van 1970 tot 1987, toen bandleider Vjatsjeslav Sjeveljevitsj Ganelin (°1944) naar Israël uitweek.
Het Ganelin Trio
In 1947 startte de Sovjet-propaganda onder invloed van de Zjdanov doctrine een grote anti-cosmopolitanisme campagne die duurde tot 1952. De kern van de boodschap was dat de Westerse cultuur degenereerde. De Sovjet-burgers hadden niets te leren van het Westen, wel integendeel: de progressieve westerlingen hadden veel te leren van het Sovjet-volk. Ook de jazz bands werden het slachtoffer van deze ideologie. Jazz en aanverwante muziek werd bestempeld als bourgeois muziek en veel bands werden ontbonden. Zij die bleven bestaan probeerden te vermijden om als jazz band bestempeld te worden, of vervoegden de barden in de magnitizdat.
In de jaren '70 was de jazz weer één van de populairste muziekvormen in de Sovjet-Unie. Vanaf de jaren '80 verminderde dat echter sterk door de opkomst van de rock and roll.